महाशंख

एक साधू हिमालयात 12 वर्षे खडतर तप करत होता. त्याची घनघोर तपश्चर्या पाहून त्याच्यावर देव प्रसन्न झाला. देवाने त्या साधूला एक शंख दिला आणि बोलला, "भक्ता, या शंखाला जे काही मागशील ती इच्छा हा शंख पूर्ण करील." एवढे बोलून देव अंतर्धान पावला. साधू प्रचंड खुश झाला आणि लागलीच आपल्या गावाकडे परतून एखादा आश्रम टाकून सुखात राहावे या विचाराने उतरणीच्या वाटेने चालू लागला. दुपारच्या वेळेस त्याला भूक लागली, तेव्हा आजूबाजूला काही खाण्यायोग्य फळ/वनस्पती दिसेना. एका झाडाच्या सावलीत थांबून साधूने पोतडीतून शंख काढला आणि शंखाला बोलला,"हे शंखा, छानसं जेवण दे." क्षणात पंचपक्वान्नाच ताट साधूच्या समोर हजर झाले. पोटभर जेवण करून तृप्त होऊन साधू त्या झाडाखाली झोपी गेला
.
थोड्यावेळाने उठून साधू परत मार्गस्थ झाला. सायंकाळ होता होता तो एका आश्रमजवळ पोचला. रात्री इथेच मुक्काम करून उद्या गावाला रवाना व्हावे या विचाराने साधू आश्रमात शिरला. आश्रमात त्याच्यासारखेच अनेक वाटसरू साधूही मुक्कामी थांबले होते. रात्रीची जेवणं झाली आणि नंतर एकमेकांशी गप्पा सुरु झाल्या. साधूला आपली तपश्चर्या आणि त्या शंखाबद्दल किती सांगू आणि नको अस झालं होतं पण तो ते मनात दाबून ठेवत होता. बाकीचे सगळे झोपल्यावर साधू आणि अजून एक वृद्ध साधू हे दोघेच जागे होते. साधूने वृद्ध साधूला न राहवून त्याच्या तपश्चर्येबाबत आणि शंखाबाबत सांगितले. वृद्ध साधू अगदी निर्विकार चेहऱ्याने ऐकत होता, कसलंही आश्चर्य न दाखवता.

साधुची गोष्ट ऐकून झाल्यावर वृद्ध साधूने त्याच्या पोतडीतून एक महाशंख बाहेर काढला आणि तो साधूला बोलला,"हे बघ, मी 24 वर्षे तपस्या केली आणि हा महाशंख मिळवला. जे मागशील त्याच्या दुप्पट देतो हा". वृद्ध साधू महाशंखाला बोलला,"हे शंखा, एक सहस्त्र सुवर्णमुद्रा दे". महाशंखातून आवाज आला,"एक सहस्त्र काय, दोन सहस्त्र देतो". साधू स्तिमित होऊन ते पाहत वृद्ध साधूला हात जोडता झाला. पण त्याच वेळेला आपला शंख महाशंखा सारखा दुप्पट पण देत नाही आणि बोलत पण नाही याच साधूला वाईट वाटलं. साधूच्या चेहऱ्यावरची नाराजी ओळखत वृद्ध साधू म्हणाला,"हा महाशंख तुला घे, आणि तुझा शंख मला दे. मला म्हाताऱ्याला आता कसलीही मोठी इच्छा नाहीये". ते ऐकून साधूला अवर्णनीय आनंद झाला, त्याने पटकन वृद्ध साधूला आपला शंख दिला व त्याच्याकडून महाशंख घेतला. आज साधूला स्वतःच्या भाग्यावर विश्वास बसत नव्हता. रात्रभर महाशंख मिळाल्याच्या आनंदात तो जागत राहिला आणि उषेच्या पहिल्या किरणासोबत त्याने आश्रम सोडला त्याच्या गावाची वाट धरत.

पहाटेपासून साधू चालत होता महाशंख मिळाल्याच्या आनंदात. दुपारची वेळ झाली, तेव्हा त्याला तहानभूक जाणवू लागली. एका डेरेदार झाडाच्या सावलीत बसून साधूने महाशंख पोतडीतून बाहेर काढला आणि बोलला,"महाशंखा, एक पंचपक्वान्नाच ताट दे." महाशंखातून आवाज आला,"एक काय, दोन ताटं देतो." काही सेकंद गेले पण ताट काही आलं नाही. तेव्हा साधू म्हणाला,"महाशंखा, बरं दोन ताटं दे." महाशंखातून परत आवाज आला,"दोन काय, चार ताटं देतो". परत काहीच झालं नाही. परत साधूने चार ताटं मागितली, महशंखाने दुप्पट करून आठ ताटं द्यायचं आश्वासन दिलं आणि हे तोवर चाललं जोवर साधूला हे कळून चुकलं कि महाशंख फक्त दुप्पट द्यायचं आश्वासन देतो, प्रत्यक्षात काहीच देत नाही. लगबगीने साधू माघारी फिरला, आश्रमाजवळ पोचला जिथे मुक्काम केला होता. त्याने खूप शोध घेतला पण वृद्ध साधू तिथून देवाने दिलेला शंख देऊन कधीच पसार झाला होता !

महाशंख-शंख आणि आजी-माजी पंतप्रधान यांत तुम्हाला साधर्म्य दिसले तर त्यात माझ्यापेक्षा स्वतःला दोष द्यावा :)

डॉ. विनय काटे

-  फेसबुक पोस्ट ( १४ जुलै २०१६, १४.२८ )